Με αφορμή «Το μάζεμα της ελιάς» του Θεόφιλου
Γράφει η Κατερίνα Σακκή
Πατρίδα της είναι η Αθήνα, αφού η θεά Αθηνά, της οποίας έγινε σύμβολο, φύτεψε σύμφωνα με τη μυθολογία την πρώτη ελιά στην Ακρόπολη, οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που την φύτεψαν στο μεσογειακό χώρο και η πρωταρχική της χρήση ήταν για θεραπευτικούς σκοπούς. Για τον ελλαδικό χώρο, ο καρπός της ελιάς είχε, λοιπόν, μεγάλη συμβολική αξία από αρχαιοτάτων χρόνων, ήδη απ’ όταν τα ελαιόδεντρα γύρω από την αρχαία Αθήνα θεωρούνταν ιερά και ο εξοστρακισμός ή ο θάνατος προβλεπόταν ως τιμωρία για όποιον δεν τα σεβόταν.
Στο πέρασμα των χρόνων ο ρόλος της στη ζωή των λαών της Μεσογείου και ειδικότερα στην Ελλάδα ήταν και παραμένει εξέχων, με τις απέραντες εκτάσεις να θρέφουν γενιές και γενιές και με τα κλαδιά, τον καρπό αλλά και το ελαιόλαδο να κατέχουν τιμητική θέση σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής των ανθρώπων της περιοχής.
Στο επίπονο μάζεμά της, που κυρίως γίνεται από τα τέλη Οκτωβρίου και ολοκληρώνεται τον Ιανουάριο στις περισσότερες περιοχές της χώρας μας έχουμε συμμετάσχει λίγο πολύ όλοι μας. Η διαδικασία της συγκομιδής, που αγγίζει τα όρια της τελετουργίας, ενέπνευσε τους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών – συγγραφείς, ποιητές, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, ζωγράφους εθνικής και παγκόσμιας εμβέλειας. Ανάμεσα στα πολυπληθή έργα ξεχωρίζει το «Μάζεμα ελαιών» του κυριότερου εκπροσώπου της ελληνικής λαϊκής ζωγραφικής, του Θεόφιλου, που απεικονίζει παραστατικότερα από κάθε άλλο έργο τη γνώριμη σε όλους διαδικασία μαζέματος ελιάς της ελληνικής γης κατά τους χειμερινούς μήνες και έχει συνδεθεί όσο κανένα άλλο έργο με αυτή. Το έργο, γεννημένο από το ελληνικό τοπίο, συμπυκνώνει σκηνές από το κλάδεμα, τη συγκομιδή για την παραγωγή του ελαιολάδου, του «πράσινου χρυσού» και εικονογραφεί απόλυτα και άκρως επιτυχημένα σε ένα κομμάτι καμβά την ελληνική λαϊκή παράδοση και ιστορία.
Θεόφιλος, «Το μάζεμα των ελαιών εν Μυτιλήνη» του 1933. Συλλογή – Μουσείο Βαρειάς, Μυτιλήνη. 1,77 x 0,73
Ο πίνακας αναφέρεται χρονικά σε μία εποχή που εκφράζει τον έντονο κοινωνικό και οικονομικό μετασχηματισμό που λαμβάνει χώρα στο νησί καταγωγής του δημιουργού, στη Λέσβο: είναι η εποχή που η καλλιέργεια αμπελιών και σιτηρών αντικαθίσταται μετά από αιώνες από αυτή της ελιάς και να σηματοδοτεί για το νησί μία νέα εποχή στο κομμάτι της βιομηχανικής παραγωγής λαδιού. Εν τούτοις, όμως, η συμβολική του αξία αφορά στον τρόπο ζωής, στην κουλτούρα, δεν περιορίζεται στα στενά γεωγραφικά όρια του νησιού, αλλά εκφράζει όλο το ελληνικό έθνος και είναι το ίδιο σημαντική σε κάθε χρονική στιγμή του: η ελιά ήταν και είναι Ελλάδα.
Φιλοτεχνημένο το «Μάζεμα των ελαιών» από τον πιο γνήσιο Έλληνα λαϊκό ζωγράφο, το Θεόφιλο, αποπνέει Ελλάδα. Χαρακτηριστικά ο μεγάλος αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ γράφει σε άρθρο του για το Θεόφιλο «...Είναι ζωγράφος γεννημένος από το ελληνικό τοπίο. Μέσω του Θεόφιλου, ιδού το τοπίο και οι άνθρωποι της Ελλάδας: κοκκινόχωμα, πευκότοπος και ελαιώνας, θάλασσα και βουνά των θεών, άνθρωποι που λούονται σε μια τολμηρά επικίνδυνη ηρεμία….». Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Γιάννης Τσαρούχης εκφράζονται εγκωμιαστικά για την τέχνη του, ενώ ο Τεριάντ σε συνέντευξη του στην εφημερίδα “Αθηναϊκά Νέα” τον χαρακτηρίζει “μεγάλο Έλληνα ζωγράφο”.
Ετησίως, καλλιεργούνται παγκοσμιώς περίπου 750 εκατομμύρια ελαιόδεντρα, που καλύπτουν επιφάνεια επτά εκατομμυρίων εκταρίων, με το καθένα δέντρο να παράγει 15 έως 40 κιλά ελαιοκάρπου. Η ετήσια παραγωγή ελαιολάδου της Ελλάδας, που κυμαίνεται μεταξύ 300.000 έως 400.000 τόνους ελαιολάδου, είναι η τρίτη ελαιοπαραγωγός χώρα στον κόσμο μετά την Ισπανία και την Ιταλία, ενώ το 97% της παγκόσμιας παραγωγής ελαιολάδου παράγεται από τις χώρες της Μεσογείου.-