Γράφει η Μαρία Ν. Γεωργούση, εκπαιδευτικός

Στις μέρες μας η ενδοσχολική βία και η μαθητική επιθετικότητα αποτελούν μια θλιβερή πραγματικότητα που στιγματίζει το σύγχρονο σχολείο. Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου και αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών. Το φαινόμενο αυτό, ιδιαίτερα στο χώρο του σχολείου, δεν είναι καινούργιο, αλλά αντίθετα, τόσο παλιό, όσο και η διαδικασία της σχολικής μάθησης, όσο και το οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα. Ο σχολικός εκφοβισμός μεταξύ των μαθητών επηρεάζει ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών και εφήβων. Αν και το φαινόμενο αυτό υπήρχε πάντα, το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις, έχει προσελκύσει σε μεγάλο βαθμό το ερευνητικό ενδιαφέρον παγκοσμίως. Λόγω των σοβαρών επιπτώσεων που επιφέρει στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη και στην υγεία των εμπλεκόμενων παιδιών, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα και πιο πολυσυζητημένα σύγχρονα κοινωνικά φαινόμενα. Ο σχολικός εκφοβισμός είναι η δραστηριότητα της επαναλαμβανόμενης, συστηματικής απρόκλητης  και αδικαιολόγητης επιθετικής συμπεριφοράς από μαθητές  σε συμμαθητές τους, με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση  σωματικού και ψυχικού πόνου, εντός και  εκτός του σχολείου.

Τα χαρακτηριστικά του είναι:  1.το στοιχείο της ανισορροπίας, όσον αφορά τη δύναμη 2.Ο εκφοβισμός χαρακτηρίζει ένα άτομο που συμπεριφέρεται με έναν ορισμένο τρόπο, για να αποκτήσει εξουσία πάνω σε ένα άλλο άτομο.

Εμφανίζεται με τη μορφή: του σωματικού εκφοβισμού που εκδηλώνεται με χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές, γροθιές, χαστούκια ,τσιμπήματα, τράβηγμα μαλλιών, δαγκωνιές, χτυπήματα με όπλα ή  άλλα αντικείμενα, του λεκτικού εκφοβισμού που εκφράζεται με πειράγματα, κοροϊδία, βρίσιμο, σαρκασμό, ειρωνεία, διακρίσεις, προσβολές, πειρακτικά ονόματα, σεξουαλικά σχόλια, του κοινωνικού ή έμμεσου εκφοβισμού που εκφράζεται με διάδοση κακόβουλων και ψευδών φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από παρέες και δραστηριότητες, αγνόηση ατόμου, του σεξουαλικού εκφοβισμού, που εκδηλώνεται με σεξουαλική παρενόχληση, ανεπιθύμητο άγγιγμα, μηνύματα, ανήθικες χειρονομίες, γράμματα, ζωγραφιές με πονηρό περιεχόμενο, σεξουαλική επίθεση, του ηλεκτρονικού εκφοβισμού, που εκφράζεται με εκβιασμό μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω υβριστικών μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο, σιωπηρές ηλεκτρονικές κλήσεις, παραποίηση προσωπικών δεδομένων, βιντεοσκόπηση με σκοπό τον εκβιασμό ή τον εξευτελισμό, την ταπείνωση.

Στην Ελλάδα:  ένα στα πέντε παιδιά (19,1%) έχει εμπλακεί σε κάποια μορφή εκφοβισμού, ένας στους είκοσι εφήβους έχει υποστεί ηλεκτρονικό εκφοβισμό, ενώ ένας στους επτά (14,2%) έκανε ο ίδιος εκφοβισμό σε άλλους(cyberbullying HBSC/WHO,2018) Το ποσοστό των μαθητών που εκφοβίζονται  φτάνει το 8,7%,ενώ των μαθητών που εκφοβίζουν το 7,45%, ένα στα δέκα παιδιά σχολικής ηλικίας έχει εμπλακεί συστηματικά σε πράξεις εκφοβισμού. Πανελλήνια έρευνα που διενεργήθηκε το 2018,αναφέρει ότι τα αγόρια υπέστησαν εκφοβισμό με τη μορφή σωματικής βίας(4,5%) και με τη μορφή άσχημων χαρακτηρισμών για την εθνικότητα(5,6%) και τη θρησκεία τους(3,5%),ενώ τα κορίτσια με τη μορφή διάδοσης ψεμάτων και φημών.

Τα  παιδιά-θύτες είναι συνήθως παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ φαίνονται σίγουρα για τον εαυτό τους, είναι ενεργητικά και υπερδραστήρια, επιθετικά, επιρρεπή σε παραβίαση κανόνων και σε αντικοινωνικές συμπεριφορές, ικανά να ξεφεύγουν από δύσκολες καταστάσεις, δίχως ηθικούς ενδοιασμούς ή τύψεις για τις πράξεις τους, έχουν κύρος ,ισχύ ,είναι δημοφιλή μέσα στην ομάδα και έχουν χαμηλές σχολικές επιδόσεις.

Τα παιδιά-θύματα έχουν περισσότερο άγχος και ανασφάλεια από άλλους μαθητές, είναι ήσυχα και ευαίσθητα, εσωστρεφή και μοναχικά, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, φοβισμένα και με παθητική στάση απέναντι στη βία, δύσκολα υπερασπίζονται τον εαυτό τους.

Οι παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για τη γέννηση του φαινομένου είναι: 

Η  οικογένεια:   όταν είναι μη λειτουργική, η κακή διαπαιδαγώγηση, η κακομεταχείριση, η κακοποίηση, η ενδοοικογενειακή βία, η έλλειψη ορίων, κατανόησης, υποστήριξης , ενθάρρυνσης των παιδιών. Η εκπαίδευση: η αρνητική σχολική επίδοση, η σχολική αποτυχία, η έλλειψη συνεργασίας στη μάθηση και η μη συμμετοχή σε σχολικές δραστηριότητες, η ανταγωνιστικότητα και η μη τήρηση των κανόνων της τάξης, το ψυχολογικό κλίμα σχολείου. Οι παρέες λειτουργούν για το παιδί ως ένας  ενδιάμεσος χώρος προς την ανεξαρτητοποίηση και εξερεύνηση εναλλακτικών τρόπων για την επίλυση των συγκρούσεων(στάσεις ανυπακοής, επιθετικότητας και εκφοβισμού). Οι κοινωνικοί παράγοντες: Το έλλειμμα επικοινωνίας μεταξύ των πολιτισμικών ομάδων, τα υψηλά επίπεδα ανεργίας και εγκληματικότητας, η υψηλή πυκνότητα του πληθυσμού, η ανεπάρκεια ελεύθερων χώρων για αθλητισμό και ψυχαγωγία, οι κοινωνικές δομές που ανέχονται ή ενθαρρύνουν τη βία (κατά των γυναικών, των μεταναστών, των παιδιών), οι κοινωνικές ανισότητες που επικρατούν. Τέλος, η ιδιοσυγκρασία, το φύλο ,η έλλειψη ενσυναίσθησης, τα χαρακτηριστικά της νεανικής ηλικίας, τα πρότυπα ηλικίας, η κατάθλιψη της εφηβικής ηλικίας, η αίσθηση ψυχικού κενού, η καταπίεση, η ανασφάλεια. Η επίδραση των ΜΜΕ: η συνεχής παρακολούθηση βίας οδηγεί σε εκδήλωση αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Ο αντίκτυπος στο κοινωνικό περιβάλλον είναι ότι τα θύματα στιγματίζονται, ταπεινώνονται ,εξευτελίζονται, εμφανίζεται δυσλειτουργία στην κοινωνική ενσωμάτωσή τους, αποκτάται χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανωριμότητα, κατάθλιψη, σχολική φοβία, διακόπτεται η φοίτηση από το σχολείο, εμφανίζεται νευρικότητα, ανησυχία, χρησιμοποιούνται ναρκωτικά, ψυχοτρόπες ουσίες και  αλκοόλ, καθώς επίσης ελλοχεύει και τάση για αυτοκτονία. 

Κάθε μέλος της σχολικής κοινότητας, έχει ρόλο και ευθύνη για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Ο βαθμός της εμπλοκής κάθε μέλους σχετίζεται τόσο με την ιδιότητα του, όσο και με τη σοβαρότητα, την συχνότητα και την ένταση του περιστατικού του εκφοβισμού. Ο διευθυντής και το σύνολο των εκπαιδευτικών, αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη εκφοβιστική συμπεριφορά οφείλουν να επικοινωνήσουν με τους γονείς. Επιπλέον, να μιλήσουν με το παιδί που εκφοβίζεται και να το διαβεβαιώσουν ότι θα το προστατέψουν. Το παιδί που πράττει εκφοβισμό πρέπει να οδηγηθεί στον διευθυντή, και από κει και πέρα να δεχτεί βοήθεια και από άλλους φορείς.

Από την άλλη, οι γονείς οφείλουν να παρέχουν ασφάλεια στο παιδί το οποίο εκφοβίζεται, ενώ αντίθετα οι γονείς των οποίων το παιδί τους εκφοβίζει, πρέπει να παρακολουθούν στενά την συμπεριφορά του. Οι μαθητές πρέπει να αντιδρούν και να αναφέρουν το γεγονός σε ενήλικες, και όχι να γίνονται ΑΠΑΘΕΙΣ παρατηρητές τέτοιων φαινομένων.                                               

Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως  Πανελλήνια ημέρα εναντίον της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. Κατά αυτή την ημέρα αφιερώνονται διδακτικές ώρες στα σχολεία, ώστε να πραγματοποιηθούν εκδηλώσεις εναντίον της γένεσης και ανάπτυξης των παθογενών αυτών φαινομένων. Η επίδραση της ενημέρωσης των παιδιών σχετικά με αυτά τα θέματα ,τα έχει ευαισθητοποιήσει αρκετά και έχει βελτιστοποιήσει την ποιότητα της σχολικής ζωής! Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως  Πανελλήνια ημέρα εναντίον της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. Κατά αυτή την ημέρα αφιερώνονται διδακτικές ώρες στα σχολεία, ώστε να πραγματοποιηθούν εκδηλώσεις εναντίον της γένεσης και ανάπτυξης των παθογενών αυτών φαινομένων. Η επίδραση της ενημέρωσης των παιδιών σχετικά με αυτά τα θέματα ,τα έχει ευαισθητοποιήσει αρκετά και έχει βελτιστοποιήσει την ποιότητα της σχολικής ζωής! 

Γεωργούση Ν. Μαρία                                                                                                                                                                                                  

 Εκπαιδευτικός Θεολόγος, πτυχιούχος Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Πατρών, κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Τμήματος Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής