Αντ. Αντωνίου
Βαδίζοντας σιγά σιγά προς τον χειμώνα και πλησιάζοντας προς τη μεγαλύτερη, για το Βόρειο Ημισφαίριο, νύχτα (21 Δεκεμβρίου) ίσως να αναρωτηθεί κανείς: Πως γίνονται όλα αυτά; Γιατί υπάρχουν οι εποχές στην Γη; Γιατί η ομορφιά της Άνοιξης δίνει την θέση της στις παγωμένες δαγκωνιές του χειμώνα; Γιατί ο έντονος καύσωνας του καλοκαιριού αντικαθίσταται από την χλιαρότητα του φθινοπώρου;
Με μια μόνο πρόταση θα μπορούσε να απαντήσει κανείς, διότι η Γη, ως προς το επίπεδο περιφοράς της γύρω από τον Ήλιο, δεν στέκεται όρθια αλλά γέρνει προς την μια πλευρά.
Αλλά ας γίνουμε λίγο πιο συγκεκριμένοι. Όπως όλοι οι άλλοι πλανήτες, έτσι και η Γη υπακούει σε δύο κινήσεις που διαφέρουν κατά πολύ μεταξύ τους. Η πρώτη είναι η κίνησή της γύρω από τον Ήλιο. Το επίπεδο αυτό της τροχιάς της λέγεται επίπεδο της Εκλειπτικής . Όλοι οι άλλοι πλανήτες (με εξαίρεση τον Πλούτωνα) γυρίζουν και αυτοί πολύ πιο αργά αλλά ακούραστα γύρω από τον Ήλιο σε αυτό το επίπεδο, το οποίο δημιουργήθηκε όταν το ηλιακό νεφέλωμα καταρρέοντας πήρε το σχήμα πεπλατυσμένου δίσκου. Ταυτόχρονα όμως γυρίζει και γύρω από τον εαυτό της, γύρω από έναν φανταστικό άξονα περιστροφής που ενώνει τον Βόρειο με τον Νότιο Πόλο και που προεκτεινόμενος «συναντά» την ουράνια σφαίρα στον Πολικό Αστέρα. Αυτή ακριβώς η κίνηση είναι εκείνη που κάνει το σκοτάδι της νύχτας να διαδέχεται το φως της ημέρας. Αλλά εκείνο που ευθύνεται για την άνοιξη, το καλοκάιρι, το φθινόπωρο και τον χειμώνα είναι το ότι ο άξονας περιστροφής της Γης δεν είναι κατακόρυφος στο επίπεδο της εκλειπτικής αλλά έχει μια κλίση 23,5 μοίρες. Τον Ιούνιο, παρόλο που η Γη πλησιάζει προς το πιο απομακρυσμένο σημείο της τροχιάς της στο ετήσιο ταξίδι της γύρω από τον Ήλιο (αφήλιο 4 Ιουλίου), λόγω αυτής της κλίσης, το βόρειο ημισφαίριο «γέρνει» περισσότερο προς τον Ήλιο και δέχεται μεγαλύτερη θερμότητα, άρα έχει καλοκαίρι. Αντίθετα το νότιο ημισφαίριο «κρύβεται» κοιτώντας προς την αντίθετη κατεύθυνση άρα έχει χειμώνα. Έξι μήνες αργότερα, τον Δεκέμβριο, όπου η Γη πλησιάζει προς το πιο κοντινό σημείο της τροχιάς της γύρω από τον Ήλιο (περίγειο 3 Ιανουαρίου) η κατάσταση αντιστρέφεται. Επειδή ο άξονας περιστροφής της Γης σε σχέση με το επίπεδο της Εκλειπτικής δεν αλλάζει, τώρα το βόρειο ημισφαίριο έχει χειμώνα, αφού «κοιτώντας» προς την αντίθετη κατεύθυνση προς τον Ήλιο, δέχεται μικρότερη ηλιακή θερμότητα σε σύγκριση με το νότιο που τώρα «κοιτάζει» προς τον αυτόν και έχει καλοκαίρι. Έτσι λοιπόν εξελίσσεται ο κυκλικός χορός των εποχών (βλ. Εικόνα 1).
Γιατί όμως ο γήινος άξονας «γέρνει», και ακόμη περισσότερο, γιατί «γέρνει» έχοντας αυτήν την κλίση και όχι κάποια άλλη. Γιατί να μην ήταν εντελώς κατακόρυφος ή εντελώς «ξαπλωμένος» όπως, για παράδειγμα, ο Ουρανός (βλ. Εικόνα 2); Είναι γεγονός ότι σε όλα τα επίπεδα η πραγματικότητα δομείται από την συνδυαστική δράση του καθορισμένου και του ακαθόριστου. Του αναγκαίου και του «τυχαίου». Στο πλαίσιο του ηλιακού μας συστήματος, το αναγκαίο, η φυσική δηλαδή θεωρία (στην προκειμένη περίπτωση ο νόμος της παγκόσμιας έλξης του Νεύτωνα και οι νόμοι που διέπουν τη συμπεριφορά των αερίων), θα μπορούσε να προβλέψει τον σχηματισμό του Ήλιου καθώς και των πλανητών αλλά και των αστεροειδών. Θα μπορούσε να μας πει εκ των προτέρων ότι η πλειονότητα των πλανητών θα ήταν στο ίδιο επίπεδο με αυτό του ισημερινού του Ήλιου. Θα μπορούσε να μας πει ακόμα πότε θα έρθει και ποιό θα είναι το τέλος του Ήλιου αλλά και όλου του συστήματος. Αλλά με τίποτα δεν θα μπορούσε να μας πει γιατί σχηματίστηκαν 9 πλανήτες και όχι 5 ή 15. Δεν θα μπορούσε με τίποτα να μας πει πώς και γιατί η Γη βρέθηκε στην κατοικίσιμη ζώνη γύρω από τον Ήλιο. Δεν θα μπορούσε με τίποτα να μας πει πώς και γιατί ο αστεροειδής που συγκρούστηκε με τον Ουρανό τον «ξάπλωσε» και βύθισε εναλλάξ το βόρειο και το νότιο ημισφαίριό του σε 42 χρόνια συνεχούς νύχτας και άλλα 42 χρόνια συνεχούς ημέρας. Αλλά και ποτέ δεν θα μπορούσε να μας εξηγήσει τις συνθήκες σύγκρουσης εκείνου του αστεροειδούς που έκαναν την Γη να «γέρνει» μόνο κατά 23,5 μοίρες, αντί, για παράδειγμα, να την «ξαπλώσει» εντελώς στο πλάι όπως και συνέβη με τον Ουρανό. Κάτι που θα μας έδινε επί έξι συνεχόμενους μήνες παγωμένες χειμωνιάτικες νύχτες και για άλλους έξι μήνες καυτές καλοκαιρινές ημέρες. Η ακριβής τιμή της κλίσης της Γης (23,5 μοίρες) δεν μπορεί να καθοριστεί εκ των προτέρων από κανέναν φυσικό νόμο. Το «τυχαίο» υπάρχει δικαιωματικά σε όλα τα επίπεδα της πραγματικότητας, στην προκειμένη περίπτωση και σε αυτό.
Έτσι, την επόμενη φορά που θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε την αποπνικτική ζέστη του Αυγούστου ή την παγωνιά που θα καλύπτει το παρπρίζ του αυτοκινήτου μας τον Ιανουάριο, αλλά και το στρώμα των φθινοπωρινών φύλλων και των ανοιξιάτικων λουλουδιών, ας αναλογιστούμε ότι όλα αυτά οφείλονται σε ένα «ακαθόριστο» γεγονός. Στο γεγονός ότι η Γη «έτυχε» να μην στέκεται όρθια.
